Opracowanie „Wojny i wojskowość polska XVI wieku” to pierwsza w krajowej historiografii synteza dotycząca problematyki historyczno-wojskowej „złotego wieku” dziejów polskich.

W szczegółowym opisie działań zbrojnych Autor uwzględnił wpływ warunków terenowych i sposobu użycia ówczesnej broni. Zmieniający się obraz polskiego wojska wzbogacił charakterystyką dowódców średniego i niższego szczebla. Uchwycił też zalety i wady staropolskiej sztuki wojennej.

Praca oparta jest na dotychczasowym dorobku naukowym Autora z uwzględnieniem stanu obecnej historiografii dotyczącej XVI wieku. Została ona podzielona na trzy tomy – pierwszy dotyczy lat 1500–1548, drugi 1548–1575, a trzeci 1576–1599.

Wiek piętnasty zapisał się w dziejach Polski szybkim rozwojem staropolskiej sztuki wojennej. W powszechnym odczuciu, jak i w opinii znacznej części historyków, wojny Jagiellonów na wschodniej i południowej rubieży Królestwa Polskiego pozostawały w cieniu wielkiego konfliktu z Zakonem Krzyżackim na północy. Racją stanu w polityce monarchii jagiellońskiej stało się bowiem odzyskanie Pomorza Gdańskiego i ostateczna likwidacja zagrożenia krzyżackiego. Stąd też zagadnienia ekspansywnej polityki dynastycznej Jagiellonów na terenie Czech, Węgier i Mołdawii oraz obrona Rusi i Podola schodziły na drugi plan w działaniach polityczno-militarnych i nie cieszyły się popularnością w społeczeństwie szlacheckim. Można zaryzykować twierdzenie, że poglądy piętnastowiecznej szlachty paradoksalnie podzielała powojenna historiografia eksponując – nie tylko ze względów naukowych – walkę z „germańskim naporem”. W tej sytuacji i historycy wojskowi skupiali swe wysiłki na opracowywaniu wojen krzyżackich, zbyt zaniedbując studia nad walkami z południowymi i wschodnimi sąsiadami Królestwa Polskiego. A przecież nie ulega wątpliwości, że wydarzenia militarne, które rozegrały się w XV w. na terenach Rusi, Mołdawii, Węgier, Czech i południowo-wschodniej Polski, miały istotne znaczenie w kształtowaniu się przyszłości politycznej Europy Środkowej i Wschodniej.

Pod koniec swego panowania Ludwik XIV, Król Słońce, pozował do dwóch portretów Hiacyntowi Rigaud, malarzowi dworskiemu. Został ukazany w identycznych pozach, ale w odmiennych strojach. Pierwszy wizerunek, cieszący się zasłużoną sławą, przedstawia króla jako władcę absolutnego, w oficjalnej szacie, ozdobionej kwiatami lilii i obszytej gronostajami. Okryta wielką peruką głowa wyraża poczucie dumy i władzy. Na drugim, stosunkowo mało znanym portrecie, Ludwik spogląda w stronę widza w podobny sposób, ale jest odziany w zbroję. Prawa dłoń, która w pierwszym portrecie spoczywa na berle, w drugim trzyma buławę marszałkowską, symbolizując władzę wojskową modela. Niezliczone reprodukcje, łącznie z ilustracjami w wielu podręcznikach, oswoiły pokolenia z wizerunkiem Ludwika w roli monarchy, ale niewielu widziało jego obraz jako wodza.

„Wojny morskie 1500-1650” to pierwsze prawdziwie ogólnoeuropejskie opracowanie działań wojennych na morzach w tym okresie. Począwszy od końca XV wieku, czasów wprowadzenia broni palnej na morza i szybkich przemian handlu morskiego, praca skupia się na zakresie i ograniczeniach działań wojennych przed pojawieniem się wielkich flot bojowych w połowie XVII stulecia. Autor porównał także historię społeczną marynarzy i wczesnego korpusu oficerskiego kilku europejskich krajów, w tym Hiszpanii, Portugalii, Francji, Wenecji, Imperium Osmańskiego i państw bałtyckich.

Jan Glete (1947-2009) – szwedzki historyk, profesor na Uniwersytecie Sztokholmskim, specjalizował się w historii przemysłu i bankowości Szwecji w XX wieku oraz w powiązaniach między wczesnonowożytną historią morską i procesami państwowotwórczymi.

Imperium osmańskie osiągnęło szczyt potęgi, bardzo poważnie zagrażając zachodniemu chrześcijaństwu, ale w roku 1683 poniosło pierwszą wielką klęskę podczas oblężenia Wiednia. „Wojny Osmanów: oblężone imperium” podąża śladem jego konfliktów przez kolejne dwa stulecia, analizując społeczne przeobrażenia osmańskiego systemu militarnego w epoce globalnego imperializmu.

Książka ta przedstawia ponad sto lat walk z sąsiadami, katolicką Austrią Habsburgów i prawosławną Rosją Romanowów, oraz równie ważnych wyzwań ze strony grup wojskowych, intelektualnych i religijnych w samym imperium. Virginia Aksan, skrupulatnie analizując wybrane kampanie, omawia zmienny kontekst militarny wewnątrz państwa, a także przeprowadzone po roku 1826 przez sułtana Mahmuda II zmiany organizacyjne armii.

„Wojny Osmanów” wykorzystują ilustracje i mapy, których znaczna część pojawiła się w druku po raz pierwszy; czerpią z nieopracowanych wcześniej materiałów źródłowych, tworząc oryginalną, przykuwającą uwagę opowieść o imperium bliskim finansowego oraz społecznego upadku, a także sukcesach i porażkach systemu militarnego w stanie oblężenia. Książka stanowi fascynujące studium schyłku międzynarodowego mocarstwa, rodząc pytania o wpływ kultury na wojnę.

Dr Virginia Aksan jest profesorem wydziału historii McMaster University (Ontario). Publikuje w licznych czasopismach, wydała książkę An Ottoman Statesman in War and Peace: Ahmed Resmi Efendi, 1700-1783 (1995).

Wojny z Zakonem Krzyżackim odegrały istotną rolę w dziejach Polski Piastowskiej i Jagiellońskiej od XIV aż do początków XVI stulecia. Rezultatami tych wojen stały się nie tylko traktaty pokojowe, lecz także doświadczenia polityczno-militarne oraz poniesione straty materialne. Poznanie poważnego wysiłku zbrojnego, finansowego i dyplomatycznego, jaki musiał być poniesiony dla złamania przewagi niemieckich rycerzy zakonnych i zapewnienia Polsce i Litwie należnego im miejsca nad dolną Wisłą i Niemnem, pozwala lepiej zrozumieć istotę konfliktu Polski, a od roku 1409 także Litwy z Zakonem Krzyżackim w Prusach i po części w Inflantach.

Badania polskie nad tymi problemami mają dosyć dawną metrykę, sięgającą początków XX stulecia. Powstały wówczas poważne studia, które – polemizując z historiografią niemiecko-pruską – stworzyły podwaliny nowoczesnej historiografii polskiej, związanej przede wszystkim z bitwą grunwaldzką (Stanisław Kujot). W okresie Polski Odrodzonej rozwinęły się badania szczególnie w odniesieniu do wojen czasów Władysława Łokietka i bitwy pod Płowcami (Stanisław Zajączkowski), kampanii grunwaldzkiej (Otton Laskowski) oraz wojny trzynastoletniej (Karol Górski). Po roku 1945 nasiliły się poważnie badania odnoszące się do kampanii grunwaldzkiej (Stefan Maria Kuczyński, Andrzej Nadolski) i wojny trzynastoletniej oraz ostatniej „wojny pruskiej” z początków XVI w. (Marian Biskup).

W dorobku tym, wzbogacanym ujęciami historiografii niemieckiej, a w ostatnich latach także szwedzkiej (prace Svena Ekdahla) zaznaczyła się przewaga ujęć analitycznych oraz opracowań jedynie poszczególnych fragmentów walki Polski i Litwy z Zakonem Krzyżackim, bez dążenia do opracowania całościowej syntezy. Na podstawie dotychczasowego znacznego dorobku polskiej i obcej historiografii możliwe stało się jego podsumowanie i ukazanie całości zmagań Polski z Zakonem w latach 1308-1521, tj. w okresie ponad dwóch wieków. Zadanie takie próbuję realizować w niniejszej książce, starając się zbilansować pokaźny dorobek poprzedników, częściowo i własnych badań. W toku pisania okazało się jednak konieczne dopracowanie tzw. małych wojen z lat 1414-1435, które w stopniu wyraźnie niewystarczającym były dotąd uwzględniane przez badaczy. Dla tego okresu podjąłem więc próbę pełniejszej analizy (rozdz. IV-V), opartej głównie na materiale źródłowym.

W książce autor opisuje trwający ponad osiemnaście lat podbój Walii przez króla Edwarda I Długonogiego. Dzięki rejestrom z tamtego okresu, z których skorzystał Morris, w książce można odnaleźć informacje dotyczące ludzi będących na królewskim żołdzie, a także wielkości pozostałych sił królewskich. Czytelnicy mogą również wgłębić się w postać Edwarda I, gdy ten wytrwale walczył z Llewellynem i Dafyddem bez przerwy przez piętnaście miesięcy, nie opuszczając pozycji nawet przez zimę. Ówczesne dokumenty pozwalają także na wgląd w różne poboczne działania: szczegóły na temat drwali, którzy wycinali drogi dla maszerujących żołnierzy, wydatki na budowę zamków itp. Wiele miejsca poświęcono także technice i taktyce walki w omawianym okresie.

Niniejsze, drugie wydanie zostało nieco zmienione i uzupełnione w porównaniu z pierwowzorem. Poszerzony został opis potopu szwedzkiego oraz odsieczy wiedeńskiej. Dodano także rozdział o życiu w wojsku. Całość pracy stanowi kompleksowe omówienie sytuacji wojska polskiego w prezentowanym okresie.

Historię wojen i wojskowości morskiej podzielić można na kilka dość wyraźnie wyodrębnionych okresów, z których jednym jest okres „pary i żelaza”. Rozpoczyna się on wraz z wprowadzeniem do służby pierwszego pancernika – francuskiego Gloire w roku 1860 – a kończy wraz z zakończeniem budowy pancernika monokalibrowego nowej generacji o nazwie Dreadnought w roku 1906. Niniejsza książka ma na celu zaznajomienie czytelnika z tym być może nieco zapomnianym, ale jakże ciekawym okresem. Wychodząc od opisu schyłkowych flot żaglowych, Autor kolejno przedstawia uwarunkowania, które przyczyniły się do rewolucyjnych zmian tak w budownictwie okrętowym, jak i morskiej sztuce wojennej; prezentuje również rozwój poszczególnych klas okrętów i środków walki na morzu, ich wpływ na ewolucję morskiej sztuki wojennej; przybliża też przyczyny kolejnej rewolucji morskiej, kończącej epokę „pary i żelaza”, choć przecież z niej wyrosłej.

Dodatkowo książka zawiera krótki rys polityki morskiej najważniejszych państw okresu 1860-1905. Całość wzbogacona została licznymi tabelami i ilustracjami. Załączniki przedstawiają zestawienie podanej w brzmieniu oryginalnym klasyfikacji (bardzo różnorodnej) okrętów najważniejszych marynarek oraz wykaz systemów pieniężnych wspomnianych już wcześniej najważniejszych państw.

Piotr Olender – Historyk i politolog. W 2012 roku uzyskał stopień doktora habilitowanego nauk humanistycznych z zakresu historii na Uniwersytecie Jagiellońskim. Specjalizuje się w historii wojen i wojskowości morskiej, szczególnie okresu „pary i żelaza” (lata 1860-1905) i „żagla” (XVI-XVIII wiek). Autor kilkunastu książek i około 50 artykułów z zakresu wspomnianej tematyki. Jest członkiem Komisji Historii Wojen i Wojskowości PAU w Krakowie. Aktualnie pracuje w PWSZ w Raciborzu.

Autor książki, Alfred Thayer Mahan był amerykańskim oficerem marynarki wojennej, a także geostrategiem, być może najważniejszym w XIX wieku. Prezentował znaczenie taktyk morskich na całym świecie. Nazywany był "Clausewitzem wojny morskiej".

Niniejsza praca dotyczy tzw. ery żagla w wojnach morskich. Jest ona pokłosiem cyklu wykładów poświęconych zagadnieniom historii i strategii morskiej, które autor wygłosił pracując jako wykładowca na Naval War College. Choć nie brakuje tu dat i faktów, to jednak największą zaletą książki jest dogłębna analiza wydarzeń, postaw i procesów, które ukształtowały stosunek sił na morzach i oceanach. W pracy omówiono przebieg działań morskich m.in. w drugiej wojnie angielsko-holenderską z lat 1665-1667, wojnie z Ligą augsburską (1688-1697), wojnie o sukcesję hiszpańską (1702-1713) czy wojnie siedmioletniej (1756-1763).

Autor książki, Alfred Thayer Mahan był amerykańskim oficerem marynarki wojennej, a także geostrategiem, być może najważniejszym w XIX wieku. Prezentował znaczenie taktyk morskich na całym świecie. Nazywany był "Clausewitzem wojny morskiej".

Niniejsza praca dotyczy tzw. ery żagla w wojnach morskich. Jest ona pokłosiem cyklu wykładów poświęconych zagadnieniom historii i strategii morskiej, które autor wygłosił pracując jako wykładowca na Naval War College. Choć nie brakuje tu dat i faktów, to jednak największą zaletą książki jest dogłębna analiza wydarzeń, postaw i procesów, które ukształtowały stosunek sił na morzach i oceanach. W tym tomie pracy omówiono przebieg działań morskich m.in. podczas wojny morskiej w Ameryce i tzw. Indiach Zachodnich, wojny morskiej w Europie w latach 1779-1782 i w czasie wydarzeń w Indiach Wschodnich w latach 1778-1781.

Uhonorowane Nagrodą Pulitzera opracowanie przedstawia dramatyczne wzloty i upadki japońskiego imperium w okresie II wojny światowej, od inwazji na Mandżurię i Chiny do zrzucenia bomb atomowych na Hiroszimę i Nagasaki. Według słów samego autora, prezentujące japońską perspektywę "Wschodzące słońce" to "oparta na faktach saga ludzi uwikłanych w potop najbardziej totalnej wojny w dziejach ludzkości, opowiedziana tak, jak przebiegała – mętna, uszlachetniająca, haniebna, przygnębiająca, pełna paradoksów".

Splatając wzajemnie fakty historyczne i ludzkie dramaty, prowadzące do wojny na Pacyfiku i znajdujące w niej kulminację, Toland wykuwa z nich fascynującą i pozbawioną uprzedzeń narrację historyczną. W przedmowie autor stwierdza, że jeśli ze "Wschodzącego słońca" należałoby wyciągnąć jakiś wniosek, to taki, "że historia nie udziela prostych nauk i że to natura ludzka wciąż się powtarza, a nie historia".

"Niesamowicie bogata… czytelna i ekscytująca… Najlepszymi fragmentami książki są nie sceny bitewne, lecz miejsca, gdzie autor przedstawia nam dogłębne spojrzenie na najwyższe szczeble polityki Tokio"

"Newsweek"

Uhonorowane Nagrodą Pulitzera opracowanie przedstawia dramatyczne wzloty i upadki japońskiego imperium w okresie II wojny światowej, od inwazji na Mandżurię i Chiny do zrzucenia bomb atomowych na Hiroszimę i Nagasaki. Według słów samego autora, prezentujące japońską perspektywę Wschodzące słońce to „oparta na faktach saga ludzi uwikłanych w potop najbardziej totalnej wojny w dziejach ludzkości, opowiedziana tak, jak przebiegała – mętna, uszlachetniająca, haniebna, przygnębiająca, pełna paradoksów”.

Splatając wzajemnie fakty historyczne i ludzkie dramaty, prowadzące do wojny na Pacyfiku i znajdujące w niej kulminację, Toland wykuwa z nich fascynującą i pozbawioną uprzedzeń narrację historyczną. W przedmowie autor stwierdza, że jeśli ze Wschodzącego słońca należałoby wyciągnąć jakiś wniosek, to taki, „że historia nie udziela prostych nauk i że to natura ludzka wciąż się powtarza, a nie historia”. „Niesamowicie bogata… czytelna i ekscytująca… Najlepszymi fragmentami książki są nie sceny bitewne, lecz miejsca, gdzie autor przedstawia nam dogłębne spojrzenie na najwyższe szczeble polityki Tokio” – „Newsweek”

Światowy Bestseller.

Dla Hitlera i niemieckich sił zbrojnych rok 1942, kiedy to nazbyt rozciągnięty, lecz wciąż śmiertelnie niebezpieczny Wehrmacht przestał osiągać błyskotliwe zwycięstwa i zdobywać ogromne terytoria, a zamiast tego spotykały go kolejne paty na froncie i przechodził do strategicznych odwrotów, był kluczowym punktem zwrotnym II Wojny Światowej. W tej zmieniającej spojrzenie na ów krytyczny rok książce Robert Citino pokazuje, że pojawiające się nieszczęścia niemieckiej armii były zakorzenione na równi w jej uzależnieniu od „wojny manewrowej” – próbach rozbicia wroga w wyniku „krótkich i żwawych” kampanii – jak i wadliwym kierowaniem wojną przez Hitlera.

Od przygniatających zwycięstw operacyjnych na Półwyspie Kerczeńskim i pod Charkowem w maju, po katastrofalne klęski pod El Alamein i Stalingradem, Zagłada Wehrmachtuprezentuje zaskakujące, nowe spojrzenie na ten rozstrzygający rok wojny. Opierając się na swojej cieszącej się powszechnym uznaniem krytyki książce The German Way of War, Citino pokazuje w jaki sposób kampanie 1942 roku wpasowują się w wielowiekowe prusko-niemieckie wzorce uprawiania wojny i ostatecznie przesądzają o losie ekspansjonistycznych ambicji Hitlera. Analizuje każdą główną kampanię oraz bitwę tego roku na rosyjskim i północnoafrykańskim teatrze działań, aby ocenić jak armia nastawiona na szybkie i decydujące zwycięstwa radziła sobie, gdy sprawy przyjmowały niekorzystny dla niej obrót.

Citino przedstawia poglądy niemieckich generałów na wojnę i rzuca światło na liczne możliwości, które mogły przynieść Wehrmachtowi korzystniejsze rezultaty. Ponadto przypomina o zgubnej, skrajnej agresywności niemieckich dowódców, takich jak Erwin Rommel, i przedstawia w jaki sposób niemiecki system dowodzenia, ze swoim przywiązaniem do „samodzielności dowódcy niższego szczebla”, cierpiał w uścisku władzy Hitlera oraz jego szefa Sztabu Generalnego, Franza Haldera.

Rok 1942 był czymś więcej niż punktem zwrotnym konfliktu. Oznaczał koniec bardzo starego, tradycyjnego wzorca wojowania, bowiem klasyczny „niemiecki sposób prowadzenia wojny” nie był w stanie sprostać wyzwaniom XX wieku. Znakomita praca Citino, łącząca w sobie dogłębne badania z trzymającą w napięciu narracją, dostarcza świeże i odkrywcze spojrzenie na to, jak jedne z najpotężniejszych armii w historii zaczęły się chwiać w swojej walce o dominację nad światem.

„Znakomita i wszechstronna pozycja jednego z mistrzów historii operacyjnej. Zwieńczenie czterotomowego studium na temat nowoczesnej wojny manewrowej, umacnia pozycję Citino pośród najlepszych naukowców podejmujących zagadnienie ,niemieckiego sposobu prowadzenia wojny’. Sposób w jakim przedstawił rosyjskie kampanie 1942 r. stawia jego książkę na równi z najlepszymi pracami Davida Glantza pisanymi z radzieckiej perspektywy i przywraca zarówno Stalingradowi, jaki El Alamein należny im status punktów zwrotnych wojny”. – Dennis Showalter, autor Patton i Rommel.

„Nie ma lepszej analizy niemieckich operacji w krytycznym roku 1942”. – Geoffrey P. Megargee, autor Inside Hitler’s High Command.

„Jest naturalnym, że badacz, który zarysował charakterystyczny sposób, w jaki Prusacy, a następnie Niemcy prowadzili swoje wojny, dostarcza nam oparty na pieczołowitych badaniach i błyskotliwie napisany obraz tego, jak ów sposób walki doprowadził do katastrofy w II Wojnie Światowej”. – Gerhard L. Weinberg, autor A World at Arms: A Globar History of World War II.

„Ciekawie napisane i przemyślane opracowanie naukowe, które będzie miało równie wysoką wartość zarówno dla ekspertów, jak i początkujących”. – Journal of Military History.

ROBERT M. CITINO jest profesorem historii na University of North Texas i autorem The German Way of War: From Thirty Years’ War to the Third Reich; Quest for Decisive Victory: From Stalemate to Blitzkrieg in Europe, 1899-1940; oraz Blitzkrieg to Desert Storm: The Evolution of Operational Warfare, która to książka została uhonorowana Society for Military History’s Distinguished Book Award i American Historical Association’s Paul Birdsall Prize.

Nad proponowaną niżej książką autor pracował ponad trzydzieści lat, zbierając materiały odwiedzając osobiście wszystkie dostępne lokalizacje na których znajdują się pozostałości po niegdyś potężnych fortecach Królestwa Jerozolimskiego, Księstwa Antiochii, Hrabstwa Trypolisu oraz Hrabstwa Edessy.

Zadanie którego się podjął z pewnością nie należało do najłatwiejszych, zwłaszcza wobec licznych prac poświęconych temu zagadnieniu oraz dorobku francuskich badaczy E. G. Reya i P. Deschampsa, którzy pokusili się już o przygotowanie prac poświęconych tym zagadnieniom. Mimo to, Kennedy’emu udało się nie tylko przygotować zwięzłą syntezę wzbogaconą zrobionymi przez siebie zdjęciami, lecz również skorygować błędy swoich poprzedników oraz wykorzystać w przygotowywanej analizie wyniki prowadzonych w niektórych miejscach badań archeologicznych. Dodatkowo, autor omawiając fortyfikacje pokusił się o ich ujęcie w szerszym kontekście, często odwołując się do przykładów z Europy Zachodniej oraz świata muzułmańskiego. Niezwykle, cennym elementem jest również podjęta przez niego próba odtworzenia sposobów za pomocą których prowadzono na Bliskim Wschodzie działania oblężnicze (Rozdział V), w której to autor dobitnie starał się wskazać na mocne i słabe strony łacinników oraz walczących z nimi muzułmanów. Wreszcie równie cennym dodatkiem jest aneks, w którym zawarł swoją wersję anonimowego traktatu (a raczej broszury) De constructione castri Saphet. Biorąc pod uwagę ogrom opracowanego materiału oraz ostrożność w wypowiadanych sądach, na temat kontaktów krzyżowców z kulturą islamu, należy stwierdzić, że przygotowana przez H. Kennedy’ego praca z pewnością przyczyni się do głębszego spojrzenia na problematykę zamków łacinników, które często mylnie kojarzą się polskiemu czytelnikowi wyłącznie z jedną fortecą szpitalników w Crac de Chevaliers.

Po lutym 1943 r. cień Stalingradu już zawsze padał na Hitlera. Bitwa o to miasto skończyła się katastrofalną klęska, niszcząc mit jego militarnego "dotyku Midasa", niwecząc szanse na pokonanie Armii Czerwonej, nieodwracalnie nadwyrężając stosunki z Włochami, Rumunią, Węgrami oraz innymi sojusznikami i oczywiście zadając ciężkie straty jego walczącym na wschodzie armiom.

Niniejsza praca przedstawia szczegółową historię operacji Luftwaffe w całej kampanii letniej, a także podczas kluczowych operacji wstępnych na Krymie, oraz skazanego na niepowodzenie mostu powietrznego, który był owocem jej fiaska. Autor zdecydował się prześledzić kampanię od nowa w świetle o wiele szerszego zasobu źródeł archiwalnych. Chcąc zarysować kontekst kampanii przeanalizował strategiczne ambicje Hitlera w ostatnich miesiącach 1941 i pierwszych 1942 r., kiedy to względy ekonomiczne były równie ważne dla formułowania nowej strategii, co wyczerpanie armii i flot powietrznych walczących na wschodzie.

Po dobrej strawie i napitku żołnierze odpoczywali w czasie wolnym. Nie mieli oni prawie żadnej łączności ze swą ojczyzną, gdyż otwierano ich listy, przetrzymując część z nich, lub opóźniając dostarczenie, a czasem nawet niszczono. Davout przechwytywał całą korespondencję nadchodzącą z Hiszpanii, „gdyż przedstawiała ona ten kraj jako pogrążony w rebelii”. Niektórzy bili swoich gospodarzy idąc za przykładem generała Vialannesa, który na kwaterze w Polsce „Żydowi, który go karmił, od czasu do czasu dawał cięgi szpicrutą” lub tak jak pewien pułkownik „robił wszystko, co w jego mocy by rozzłościć właścicieli”. Inni z żołnierzy żenili się, a księża z Księstwa Warszawskiego udzielali sakramentu „z łatwością i nie czekając na przyzwolenie dowódców”. Wszyscy wałęsali się po oberżach; „dostawcy jadła, kupcy, domy publiczne nie narzekały na ich wizyty”, tylko na towarzyszące im rozpasanie i bójki. W Polsce, co rusz wybuchały bijatyki między nimi a polskimi żołnierzami. Polacy często szukali zwady bez powodu, zabierając Francuzom ich wyposażenie i broń.

W swoim własnym kraju byli powodem „większej liczby skarg niż Francuzi”. Zmiany miejsc stacjonowania były pretekstem do bratania się spotykających się przy tej okazji żołnierzy, a wieczorne uczty kończyły się pijaństwem i pojedynkami. Pułki, które były ulokowane w miastach, jeden obok drugiego nie mogły ścierpieć swej obecności, dlatego pojedyncze starcia powtarzały się, póki jeden z oddziałów nie został przeniesiony. We Wrocławiu podczas bijatyki w knajpie czterech żandarmów i jeden huzar zostało zabitych, a sześciu huzarów, trzech żandarmów, pontonier i artylerzysta zostali ranni. Oficerowie, którzy wkroczyli między nich z dużym trudem odesłali oddziały na kwatery. Nieco później przy grze w bilard posprzeczali się oficerowie dragonów i huzarów, co doprowadziło do pojedynku. Huzar zabił dragona, w związku z czym czterech dragonów chciało pomścić jego śmierć.

Fragmenty książki

Żołnierzem pogardzali uczeni, uważając go za niższy gatunek. Jeszcze bardziej nienawidzili go pismacy i urzędnicy sądowi. Pod arkadami Palais-Royal wydawali przecież swój ostatni grosz na młode prostytutki, pracujące dla gwardzistów francuskich. Kupcy obawiali się pięści żołnierza, a mieszczanie jego niewyparzonego języka. Szlachta natomiast pozostawała całkowicie obojętna na jego los. Uważała żołnierza za syna marnotrawnego. Nie szanowała go, ponieważ był opłacany gorzej niż najemnik. Z kolei chłop, zawsze trochę zazdrosny o miasto, z obawą patrzył na wszystko, co stamtąd pochodziło. Nie ufał wojakom, uważając ich za ,,niebieskie ptaki”, które porzuciły pracę dla swego fantazyjnego ubioru. Poza tym pod chłopską strzechą żołnierz zwykle niszczył w toastach cynowe kubki, chełpił się swoimi wyczynami i bałamucił kobiety.

(...)

Książka G. R. Watsona jest jedną z pierwszych publikacji jeśli chodzi o armię rzymską szczególnie, ale i historię ogólnie, poruszających tematykę pojedynczego człowieka i zwykłego, codziennego życia. Przyjmując oddolną perspektywę, co wielokrotnie podkreśla, zyskuje całkowicie nowe podejście do problematyki żołnierskiego życia. Choć obecnie wydawanych jest wiele książek naukowych i quasi naukowych tego rodzaju, to monografia spoglądająca na armię rzymską od środka, w której znajdujemy tylko pojedyncze i mimowolne wzmianki o tych, którzy dotąd byli głównymi bohaterami tej opowieści, a więc wielkich wodzach oraz ich oficerach, była wówczas czymś nowym. Watson jest wyjątkowy również pod tym względem, że w przeciwieństwie do wielu przed nim i wielu po nim, nie podszedł do sprawy na zasadzie „armia i społeczeństwo”, lecz był jednym z pierwszych, którzy dostrzegli, że stała armia okresu Pryncypatu znakomicie nadaje się do analizy wewnętrznej, jako grupa społeczna.

Autor książki zaprasza w pasjonujący świat życia XVII-wiecznych żołnierzy. Obraz życia ówczesnego żołnierza jawi się jako niezwykle bogaty i różnorodny. Obok splendorów i wspaniałego wyglądu czy fantazji bohaterów staropolskiego oręża widnieją nędzne losy wojskowej zbiorowości, prowadzące do ekstremalnych sytuacji, np. kanibalizmu, żebraczego kija i rozsypanych kości w dalekich krajach. Życie pojedynczego żołnierza także charakteryzowało się zmiennością bytowania i pełne było przypadków. Nie jest to bynajmniej koniec młodzieńczych wyobrażeń o żołnierzach XVII-wiecznych, kształtowanych na podstawie losów Sienkiewiczowskich rycerzy, ponieważ jest coś pociągającego w tej epoce. W dalszym ciągu przewijają się przed nami barwne obrazy, nadal fascynuje husaria w czasie szarży pod Kircholmem lub Wiedniem, bohaterskie obrony twierdz, postacie słynnych zagończyków, dalekie rajdy lisowczyków etc. Jednak konfrontacja wyobrażeń ze źródłami historycznymi i literaturą przedmiotu spowodowała, że wojskowość staropolska nabrała nowych, pełniejszych wymiarów. Problematyka życia codziennego armii koronnej i litewskiej nie jest wcale mniej fascynująca, gdyż w ten zakres wchodzą zarówno zagadnienia kultury materialnej, jak i pojawiają się wcale nierzadko wątki „kawalerskiej” fantazji.

Prof. dr hab. Tadeusz Srogosz pracuje w Instytucie Historii Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego im. Jana Długosza w Częstochowie. Jego zainteresowania badawcze koncentrują się wokół historii I Rzeczypospolitej, zwłaszcza warunków bytowych i zdrowotnych ludności, jej życia codziennego, dziejów wojskowości. Jest członkiem wielu organizacji i towarzystw krajowych i zagranicznych (m.in. Akademii Socjalnych Nauk Ukrainy, Instytutu Archeografii i Źródłoznawstwa Ukraińskiej Akademii Nauk, European Association for the History of Medicine and Health z siedzibą w Strassburgu, Białoruskiego Towarzystwa Historyków Medycyny) oraz rad naukowych i redakcji wielu polskich i zagranicznych czasopism. Autor około 230 publikacji, w tym książek: Problemy sanitarno-zdrowotne w działalności administracji Rzeczypospolitej w okresie stanisławowskim (1993), Dżuma ujarzmiona? Walka z czarną śmiercią za Stanisława Augusta (1997), Pomoc weteranom, rannym i chorym na ziemiach polskich w latach 1806-1807 (2001), Między biologiczną egzystencją człowieka w dziejach a historią nauki (2003), Żołnierz swawolny. Z dziejów obyczajów armii koronnej w XVII wieku (2010), Między wojną a modernizacją. Studia z dziejów kresów południowo-wschodnich Rzeczypospolitej w XVII-XVIII wieku (2016).