Niniejszy tom przedstawia czterdzieści i cztery figury współtworzące (jak na to wskazuje magia Mickiewiczowskiej liczby) polską wyobraźnię. Rezygnujemy z kanonicznych odczytań, które raczej wzmacniają przesądy, uprzedzenia i stereotypy, niż otwierają nowe, oryginalne ścieżki myślenia i odnawiania znaczeń. Zastanawiamy się przede wszystkim nad postaciami związanymi z kobiecością i jej funkcjonowaniem w kulturze polskiej, nasze analizy umieszczamy wszakże w szerokim kontekście europejskim.

Przy tej okazji dokonujemy rewizji i weryfikacji pojęcia figury. Należy tu przez nią rozumieć postać historyczną lub fikcyjną, która w procesie historycznych i społecznych przemian nabrała znaczenia albo symbolicznego, albo alegorycznego, stając się podejmowanym i reinterpretowanym wciąż na nowo przez kolejne pokolenia wątkiem kulturowym znacząco wpływającym na takie konstrukcje tożsamościowe, jak płeć, naród, wspólnota etniczna, klasa, rasa czy mniejszość seksualna. Ujęcie to pozwoliło na krytyczną rekonstrukcję wyobrażeń, mitów i fantazmatów ? zarówno tych najbardziej znanych, jak i tych, które były dotąd przemilczane, wypierane czy usuwane ze zbiorowej świadomości ? odgrywających kluczową rolę w polskiej historii i narodowym imaginarium

Co mają wspólnego etyka i literatura? Książka Michała Kozy proponuje świeże spojrzenie na to, jak teksty literackie włączają się w kulturową produkcję projektów i granic tego, kim jesteśmy i kim możemy być.

Część metodologiczna książki prowadzi przez analizę różnych sposobów etycznego czytania, by uważnie przyjrzeć się używanym w nich pojęciom i nadać im krytyczny, literaturoznawczy sens. Propozycja autora czerpie zwłaszcza z dokonań teorii krytycznej, posthumanizmu i neomarksizmu, zestawiając filozoficzne inspiracje z problemami wyobraźni literackiej, reguły fikcji z produkcją tożsamości i wspólnot, a myślenie etyczne z politycznym.

Zastosowaniu tych metod i technik jest poświęcona dalsza część książki. Autor omawia w niej wiodące trajektorie etyczne w literaturze polskiej w pierwszych dekadach po 1989 roku, na czele z indywidualizacją podmiotu i jego etykopolitycznych wizji produkcji siebie (jako konsekwencją późnokapitalistycznych przemian) oraz z patriarchalnym zawłaszczeniem i zakonserwowaniem określonych technik bycia sobą. By pokazać te tendencje jako zjawiska literackie, sięga m.in. do tekstów Jolanty Brach-Czainy, Szczepana Twardocha, Olgi Tokarczuk, Izabeli Filipiak, Marcina Świetlickiego i Ignacego Karpowicza, zakorzeniając dostrzegane problemy jeszcze w tekstach twórców Nowej Fali.

Z literaturoznawczych dociekań wyłaniają się ascetyczne, nostalgiczne i nomadyczne linie ujścia etycznej wyobraźni i produkcji literackich podmiotów. Jednocześnie metodologiczno-krytyczny obraz nakreślony w książce Michała Kozy pozostaje otwarty na rozwinięcia, dalsze różnicowanie i kontynuację namysłu nad etycznymi dyskursami kultury.

Literat rokokowy nie zabiega o to, by wznieść sobie „pomnik trwalszy nad spiż”, ani o to, by posłać Studia Romantyczne głos, który „z pokoleń pójdzie w pokolenia”. Literatowi rokokowemu zależy na tym, aby swoim tekstem sprawić przyjemność komuś bliskiemu. Dziełko rokokowe związane jest z określoną grupą osób, z konkretną sytuacją odbioru, z panującym w tej sytuacji nastrojem, z relacją łączącą autora/autorkę z życzliwą mu małą publicznością. Kiedy minie godzina czarującego spotkania w salonie czy w ogrodzie, wtedy utwór – bilet poetycki czy komplement sztambuchowy – może stać się miłą pamiątką, ale ma też prawo przeminąć, tak jak mijają wszystkie miłe chwile. Oczywiście dziełko można wydrukować, choćby dla żartu. Nic się jednak nie stanie, jeśli na kartce porzuconej gdzieś w pokoju blednąć będzie atrament, którym wypisano wyrazy miłości czy przyjaźni.

Tomasz Jędrzejewski, ur. 1984 w Warszawie, historyk literatury, adiunkt w Instytucie Literatury Polskiej Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego. Autor książek Literatura w warszawskiej prasie kulturalnej pogranicza oświecenia i romantyzmu(Kraków 2016) oraz Czytanie „Dziadów” w czterech częściach(Warszawa 2018). Zajmuje się klasycyzmem, sentymentalizmem, rokokiem i romantyzmem, a także zagadnieniami czasopiśmiennictwa i życia literackiego schyłku XVIII i pierwszej połowy XIX wieku. Interesuje się także historią kulturalną Litwy.

Niniejsza książka, wydana w Japonii w roku 2012, jest jedną z pierwszych transgatunkowych analiz twórczości Schulza, ujmującą w jednej perspektywie jego dzieła literackie i plastyczne, począwszy od najwcześniejszych rysunków z drugiej dekady XX wieku aż do opowiadań z drugiej połowy lat trzydziestych. Ariko Kato bada autoreferencyjne tematy i motywy pojawiające się powtarzalnie w twórczości literackiej i wizualnej Schulza. Wydobywa w ten sposób obecną w tym dziele modernistyczną refleksję nad medium sztuki – fundamentalne Schulzowskie pytania o sens przedstawienia artystycznego czy tradycyjna koncepcje mimesis.

(nota wydawcy)

O wybitności książki Ariko Kato świadczy przede wszystkim zamiar całościowego ujęcia twórczości Schulza – to znaczy zarówno twórczości literackiej, plastycznej, jak i problematyki teoretycznej wpisanej w rozważania Schulza na temat sztuki. Towarzyszą temu mistrzowskie rozważania analityczne o poszczególnych zagadnieniach oraz znakomita orientacja Autorki w historycznych źródłach i inspiracjach literacko-estetycznych Schulza – zwłaszcza z kręgu piśmiennictwa niemieckojęzycznego. W rezultacie powstała książka, która jest znakomicie uzasadnionym wywodem naukowym, zawierającym oryginalne i błyskotliwie przedstawione tezy oraz nowe pomysły interpretacyjne, a nawet odkrycia.

z recenzji wydawniczej Włodzimierza Boleckiego

Co oznacza metafora dopełniaczowa "anatomia stylu", użyta przez Flauberta w liście do Louise Colet z 7 września 1853 roku? Skoro przedmiotem zainteresowania anatomii jest badanie wewnętrznej struktury ciała ludzkiego, składających się na to ciało narządów, ich wielkości oraz położenia, a także tkanek, to przeniesienie tych znaczeń na styl, czyli sposób formułowania wypowiedzi właściwy dla danej epoki bądź wybranego twórcy, sprawia, że styl ten zaczynamy postrzegać jako zbiór szczegółowych rozwiązań, poetyckich tropów, wreszcie słów, które łącząc się ze sobą, tworzą najpierw zdanie, potem akapit, by w końcu mogła się z nich zrodzić całość, czyli literackie dzieło. Styl, o którym wspomina Flaubert, i którego pojąć nie mogą profesorowie, to zatem nie tylko zbiór formalnych rozwiązań, to też (a może: przede wszystkim) żywy organizm, kochający i cierpiący, obdarzony duszą. U podstaw stylu tkwi więc życie, którego nie da się zredukować do systemu tworzonego przez narządy; owszem, i one są ważne, inaczej sztuka anatomii byłaby bezużyteczna, lecz za nimi kryje się coś niematerialnego, na ogół nieuchwytnego, co sprawia, że ani ludzki organizm, ani styl nie wyczerpują się w tym, co zmysłowe, polegają na powiązaniu fizyczności z duchowością. (fragment książki) Piotr Śniedziewski świetnie pokazuje, w jaki sposób krystalizuje się dojrzałe dzieło Flauberta. Jego szczegółowa, pionierska w polskim literaturoznawstwie, analiza nieznanej u nas pierwszej Szkoły uczuć i różnych odmian Kuszenia świętego Antoniego unaocznia drgnięcia Flaubertowskiej myśli, jej meandrowanie, poszukiwanie właściwego tonu, fatalne pomyłki i nadzwyczajne autokorekty; to ogromnie interesująca lektura dla tych, których interesuje ontologia dzieła literackiego czy kwestia, by sparafrazować tytuł znanej książki Andrzeja Stasiuka, ?w jaki sposób zostać pisarzem?. Bo też esej Piotra Śniedziewskiego zaciekawi nie tylko historyków literatury, lecz również każdego piszącego; zestawienie obu wersji Szkoły uczuć mogłoby stać się niezwykle cennym materiałem dla kursów creative writing, tak dynamicznie się u nas rozwijających. Przy okazji mały prezent otrzymują też tłumacze i translatolodzy: na pozornie drobnych przykładach różnych polskich wersji poszczególnych Flaubertowskich zdań autor demonstruje, jak skomplikowaną sztuką, wymagającą świetnej znajomości nie tylko samego pisarza, lecz również realiów literackich epoki, jest tłumaczenie jego tekstów. (fragment recenzji wydawniczej Marka Bieńczyka). Książka ukazuje się w 140. rocznicę urodzin Gustawa Flauberta.

Piotr Śniedziewski czyni z pisarskich narzędzi Flauberta kanwę dla przejmującej opowieści o byciu pisarzem, który całą swoją egzystencję chciał sprowadzić do gestu zaczerniania białej kartki. Flaubert w poszukiwaniu opowieści ukazuje złożoność tego gestu, jego obsesyjne rozgrywanie wlistach, ale i w powieściach. Opowiadając o piórze czy kałamarzu, Śniedziewski daje fascynujące świadectwo o tworzeniu, jakiego już nie uświadczymy o tym, kim był Flaubert jako archetyp pisarza, a właściwie: czym była, czym mogła być twórczość artystyczna w drugiej połowie XIXwieku. Esej Śniedziewskiego bowiem lepiej niż przesadnie unaukowione interpretacje tej twórczości pozwala wniknąć w mentalność Flauberta i, przy całej różnorodności ujęć, poczuć jeśli nie atmosferę epoki, to przynajmniej, by tak rzec, materialne, społeczne i psychologiczne uwarunkowania jego literackiej twórczości.

Fragment recenzji dra hab.

Tomasza Swobody, prof. UG

Michał Kłosiński kreśli w swojej książce projekt hermeneutyki gier wideo, hermeneutyki o wyraźnym rysie krytycznym i zaangażowanym. Chodzi bowiem o lekturę gier jako utopii i poszukiwane z ich udziałem alternatyw wobec kapitalizmu. Teoretyczną ramę publikacji wyznacza filozoficzna hermeneutyka Paula Ricoeura, sposób myślenia o tekście jako nieustannym procesie rozumienia. Ricoeurowska hermeneutyka rozszerzona zostaje przez Autora o teorie utopii; ważnym elementem wywodu jest też analiza zaburzania procesu immersji. Choć Autor porusza tematy bliskie game studies, już we wstępie możemy przeczytać, że zadaniem Hermeneutyki gier wideo jest przede wszystkim poszukiwanie nowych języków krytycznych możliwych do zastosowania w analizie gier. Hermeneutyka gier wideo w udany sposób łączy to, co w dyskusji wokół gier dobrze znane, z tematami w game studies poruszanymi sporadycznie. W połączeniu z krytycznym zmysłem Autora prowadzi to do inspirującego efektu, który wpisuje się nie tylko w studia nad pojedynczym medium, ale też w dyskusje dotyczące najszerzej rozumianej humanistyki. Autor - wykraczając poza trybalizm studiów nad grami - nie tylko krytycznie analizuje problemy stwarzane przez gry, ale też proponuje perspektywę pozwalającą szukać z ich wsparciem rozwiązań.

Dr hab. Mirosław Filiciak, prof. SWPS

Tom Afektywne historie sytuuje afekt jako pojęcie kluczowe, skupiające różne perspektywy, które przełamują racjonalne formy poznawania rzeczywistości. Autorzy odsłaniają mnogie oblicza teraźniejszości postrzeganej przez pryzmat afektywnego pojmowania historii, często traumatycznej czy niesamowitej (unheimlich). W jaki sposób nastroje, emocje, czy namiętności odciskają się na kształcie wspólnotowych ram pamięci? A może uchylające się świadomości (lecz poniekąd konstytuujące ją) modalności afektywne wyłuszczają pamięć z określonych społecznie norm, wyzwalając nowe konstelacje tożsamościowe i wspólnoty bytów, które łączy jedynie świadomość własnej odmienności? Trudne do uchwycenia w schemat, nanizane na siebie afektywne trajektorie przemierzają i przeobrażają tekst, kontekst i doświadczenie odbiorcy dzieła sztuki, literatury, myśli filozoficznej. Ajednak afektywne efemerydy pozostawiają trwałe ślady czy (słowami Avishaia Margalita) blizny pamięci, które z pasją tropią autorzy niniejszych tekstów. Pojawia się Gestalt tożsamości globalnej, lecz zadomowionej w sobie; wyobcowanej, lecz osadzonej w bliskim jej świecie w intymności odczuwającego ciała. Przenikająca każdy zakątek bytu afektywna różnorodność, rozbijająca określony antropocentrycznie model istnienia totalnego, pozwala na wyłanianie się afektywnych wspólnot - rozdzielonych, choć bynajmniej nie biernych, a nawet obdarzonych etyczno-polityczną mocą sprawczą.

Z recenzji prof. Doroty Głowackiej

To właśnie napięcie centrum-peryferie posłużyło jako podstawowa przesłanka badawcza w trakcie pisania niniejszej książki. Celem, jaki stawia sobie Autorka, jest opisanie trzech odrębnych zjawisk w piśmiennictwie o Zagładzie, których status można określić jako kontrowersyjny badawczo, peryferyjny, a co się z tym wiąże, zmuszający do dokonania istotnych rewizji w obrębie przyjętych rozstrzygnięć badawczych: eseistyki, literackiego zapisu kobiecego doświadczenia Zagłady i autobiografii historyków Holokaustu. W każdym z omówionych przypadków w odmienny sposób zdefiniowano marginalność/niekanoniczność analizowanego zjawiska. W pierwszej części kryterium różnicującym jest klasyfikacja genologiczna utworów, ich usytuowanie na mapie gatunków dominujących w piśmiennictwie o Zagładzie. W części drugiej marginalność ma wymiar genderowy, zarówno w odniesieniu do doświadczenia granicznego, jak i tekstu. Autorka poddaje tu analizie kobiece autobiografie czasów wojny (m.in. Cywii Lubetkin, Leokadii Szmidt, Janiny Bauman), a także postmemorialne utwory autorek ?drugiego pokolenia literatury i sztuki Holokaustu? (Bożeny Umińskiej-Keff, Sylwii Chutnik, pomnik Rachel Whiteread), zadając pytanie o stosunek tych dzieł do androcentrycznego tekstu wojennego. Wreszcie, w części ostatniej kryterium badawczej peryferyjności czy marginalności definiowane jest jako skomplikowanie relacji podmiotowo-przedmiotowych określających pozycję badacza, którą znamionuje uwikłanie w przedmiot naukowego namysłu.

Z pewnego punktu widzenia teksty omawiane w książce stanowią "margines marginesu", zagospodarowujący pogranicza obszaru zagadnień, które nieustannie negocjują swoją pozycję wobec idei (fantomu?) kanonu, centrum, "mocnej" metodologii; negocjują w ramach ruchliwej, mobilnej granicy, która nieustannie się przesuwa.

Zestawienie Hiroszima-Nagasaki i Holokaust budzi odmienne reakcje w Japonii i na Zachodzie. Artykuły zawarte w książce poruszają następujące zagadnienia: 1) pamięć i narracja o Zagładzie w Polsce, 2) recepcja Holokaustu i innych wydarzeń wojennych w Japonii, 3) dyskurs społeczno-polityczny na temat zrzucenia bomby atomowej na Hiroszimę i Nagasaki. Biorąc za punkt wyjścia te dwa wydarzenia: Zagładę oraz zrzucenie bomby atomowej, zamierzamy stworzyć platformę do poszukiwania podobieństw i różnic między pamięcią o II wojnie światowej, jaka funkcjonuje w przestrzeni krajów różniących się położeniem geograficznym, powojenną historią, geopolityką, jak Polska i Japonia.

Książka Justyny Tabaszewskiej dotyczy najbardziej aktualnych kwestii we współczesnym literaturoznawstwie. Tę ogólną formułę należy rozumieć dwoiście: w swojej rozprawie autorka przygląda się współczesnej nauce o literaturze, rozważając jej kondycję i rozdzierające ją dylematy, a zarazem ową naukę w sposób niezwykle intensywny uprawia, pokazując tym samym skuteczność rozwiązań, które proponuje na metapoziomie. Jasne jest więc, że jako arcybogata, świetnie pomyślana konstrukcja, pełna klarownych opisów najważniejszych dziś kwestii i koncepcji we współczesnej humanistyce, śmiałych i świetnie zaprezentowanych rozwiązań własnych oraz znakomitych interpretacji, książka ta ma szanse wzbudzić żywe zainteresowanie sporego grona czytelników, których obchodzi współczesna humanistyka i, po prostu, współczesny świat.

Z recenzji prof. Adama Lipszyca

Można czytać tę książkę jako monografię myśli Giorgio Agambena, jednego z najważniejszych filozofów ostatnich lat. Wówczas prezentowałaby ona pewien punkt widzenia na całą jego twórczość, jej rozmaite konteksty, inspiracje i echa. Można również czytać ją jako pracę poświęconą pewnej szczególnej kategorii w jego refleksji, jednocześnie centralnej i stale nie dość opracowanej. Pojęcie potencjalności byłoby wówczas osobliwym kluczem do interpretacji myśli Agambena, ponieważ objaśniałoby nie tylko jej jawne strony, ale również wskazywało na jej utajony popęd, siłę, która drąży ją od środka, choć nie zawsze znajduje dla siebie odpowiedni wyraz. Można wreszcie czytać ?Ideę potencjalności? jako próbę współmyślenia z włoskim filozofem, w której precyzja komentarza łączy się z ryzykiem autonomicznej myśli i mocnej interpretacji. Oba te wymiary łączy w spójną całość chęć zmierzenia się z potencjalnością samego myślenia i tym, co znaczy ona dla filozofii.

Teoretyczna słabość historii sztuki i poznawcza nieefektywność studiów nad kulturą wizualną sprawiają, że obrazy pozostają dla nas wyzwaniem. Ikonofilia jest alternatywną perspektywą, w ramach której są one (w końcu) traktowane poważnie. Historia ikonofilii we francuskiej humanistyce (przede wszystkim w semiologii pikturalnej), służy tu do nakreślenia postulowanej przyszłości myśli o obrazie.

Nie chodzi tu o tradycyjną prezentację dziejów pojęcia obrazu, ale o namysł nad różnymi strategiami rozumienia obrazu w humanistyce, których efektem jest teoria. A więc praca dotyczy problematyki obrazu jako fenomenu, który tworzy historię i teorię. (z recenzji prof. Marty Leśniakowskiej)

Jak we wstępie do swojej książki pisze sam Zaleski, filozofia afektów dostarczyła narzędzi pomocnych w rozumieniu podmiotowości, cielesności, intymności, polityczności, etc. Owo etc. jest przy tym ważne, bo obejmuje między innymi literaturę. Zaleski właśnie kwestię afektów wybija na plan pierwszy: stąd też i tytuł całej książki.

Andrzej Skrendo

Perspektywa zwrotu afektywnego, przede wszystkim, choć nie - wyłącznie w wydaniu delezjańskim i post-delezjańskim wchodzi tu w arcypomyślną unię z prześwietną erudycją i arcysolidną kulturą czytania tekstu literackiego. Dzięki temu w tej książce eksperymenty z konceptami teoretycznymi niezwykle istotną rolę odgrywa tu również tradycja psychoanalityczna, przede wszystkim, choć znów niewyłącznie w wydaniu lacanowskim i post-lacanowskim nie tylko nie przeszkadzają w czytaniu literatury, lecz także wydatnie je wspomagają i ożywiają, tak że nawet utwory znane i jakoś rozpoznane zaczynają żyć inaczej.

Adam Lipszyc

Ogląd dorobku naukowego poświęconego Irzykowskiemu skłania przede wszystkim do pytania o aktualność tego pisarza, krytyka i myśliciela.

Czy poświęcone kulturze polskiej pisma stanowią nadal źródło inspiracji, czy przynależą już raczej do modelowych ujęć problematyki odległej, osadzonej w określonym kontekście historycznym?

Czy Irzykowski, człowiek sporu i niezliczonych literackich agonów, pozostaje nadal postacią sporną, czy jak chciał Stefan Kisielewski "maniak, dziwak impertynent" jest w stanie w dzisiejszym świecie pobudzić do debaty, wreszcie, jak wygląda obecność autora Pałuby, jeśli wyjdziemy poza granice Polski, i jak można oceniać jego twórczość w kontekście komparatystycznym.

(fragment książki)

Dlaczego "ucieczki"? Odpowiedź na to pytanie jest złożona, i udziela jej cała książka: zarówno przekrojowa i zarazem głęboka refleksja z elegancją sformułowanego słowa wstępnego, jak i następująca po nim, pieczołowicie ułożona antologia. Jednym z licznych powodów, które wskazuje autor, by wybór przedmiotu - i swoje badawcze poczynania - uzasadnić, jest konstatacja, że światową historię literatury dałoby się przedstawić "jako historię opowieści o ucieczkach"; jak podkreśla Bieńczyk, "temat ucieczki należy, podobnie jak miłość, do zbioru zupełnie podstawowych, a dla czytelnika nierzadko najbardziej atrakcyjnych motywów literackich". Wydaje się, że choćby ta jedna przesłanka wybór przedmiotu czyni zasadnym - ba, niezbędnym - a potencjalnego czytelnika wprawia w stan najpierw zdumienia - potem podszytego podnieceniem oczekiwania: coś tak oczywistego, że nawet nie zdawaliśmy sobie z tego sprawy, fundamentalny i wszechobecny motyw literacki (i zresztą w każdym znaczeniu) nie doczekał się jeszcze ani próby syntetycznego ujęcia, ani przekrojowej reprezentacji tekstów... Lecz wreszcie - mamy to. Bowiem - powiedzmy to już teraz - książka Marka Bieńczyka kładzie podwaliny pod literaturoznawczą "fugologię". (fragment recenzji wydawniczej Andrzeja Kotlińskiego)

Wiśniewska-Grabarczyk oferuje czytelnikowi przewodnik po historii literatury polskiej doby PRL, dziejach recepcji, genezy, historii powstania. To efekt rozległej i czasochłonnej kwerendy, jaką podjęła autorka w archiwach. Bardzo dobrym pomysłem, poznawczo wartościowym jest zamieszczenie w recenzowanej monografii elementów ikonograficznych zdobytych w trakcie kwerendy archiwalnej. Z książką powinni zapoznać się przedstawiciele środowiska literaturoznawców, medioznawców, historyków czy edytorów, filologów i osób zainteresowanych narodzinami powojennych struktur władzy oraz pierwszych lat istnienia PRL. Dla specjalistów "Książki z Mysiej" staną się źródłem wiedzy szczegółowej, nieobecnej u innych autorów, ważnym uzupełnieniem publikacji wydanych dotychczas w tej serii wydawniczej.

(z recenzji wydawniczej prof. Sławomira Buryły)